W ciągu ostatnich kilku dekad postęp cyfrowy umożliwił powstanie wielu różnych systemów i rozwiązań o ogromnych możliwościach. Korzyści płynące z automatyzacji, analizy danych, sztucznej inteligencji i uczenia się maszynowego są coraz bardziej widoczne w codziennym życiu społeczeństw [1], a zakres zastosowań nowych technologii stale się poszerza: od spełniania oczekiwań konsumentów, poprzez podejmowanie decyzji kredytowych, udzielanie porad w zakresie zdrowia lub prawa, podejmowanie pracy wysokiego ryzyka, czy transport ludzi i towarów [2].

Z punktu widzenia pracowników dokonujący się postęp technologiczny także niesie wiele korzyści. Wpływa on na podniesienie jakości pracy, pozwalając skupić się na ważniejszych, bardziej złożonych zadaniach, przynoszących większą satysfakcję osobistą [3]. Z badań firmy Deloitte wynika, iż w opinii pracowników nowoczesne technologie ułatwiają pracę, poprawiają wydajność całej organizacji oraz pozwalają pracownikom szybciej wypełniać powierzone im zadania. Ponadto, oferują elastyczność, wysoce przez nich cenioną [4]. Nowoczesne technologie oszczędzając czas i oferując nowe możliwości w zakresie świadczenia pracy, przybliżają tym samym pracowników do idei work-life balance.

Postęp technologiczny niesie jednak również ze sobą wiele zagrożeń dla ludzkości związanych z postępującym procesem cyfryzacji, a zwłaszcza niewłaściwymi lub nieetycznymi praktykami cyfrowymi. Zagrożenia te dotyczą przede wszystkim globalnego rynku pracy i związane są ze stopniową likwidacją miejsc pracy zarówno w przemyśle, jak i w sektorze usług [5].  Roboty już zastępują pracę człowieka w prostych, powtarzalnych czynnościach, a w dłuższej perspektywie przewiduje się dynamiczny rozwój sztucznej inteligencji i maszyn „głęboko uczących się”, umożliwiający maszynom przejęcie funkcji wymagających także myślenia. Będzie to niewątpliwie prowadzić do eliminacji wielu zawodów wykonywanych dotychczas wyłącznie przez ludzi [3, 6]. Wprawdzie w dłuższej perspektywie czasowej dzięki nowym technologiom powstaną także nowe miejsca pracy, niektóre z nich w sektorach, których jeszcze nie potrafimy sobie wyobrazić, jednak w powszechnym przekonaniu, zarówno ekspertów jak i społeczeństw, technologia zabierze więcej miejsc pracy niż ich wytworzy [5, 7, 8].

Z procesem zastępowania pracy ludzkiej pracą maszyn związane będą trudne do oszacowania na dzień dzisiejszy koszty społeczne i ekonomiczne, które będą ponoszone zarówno przez poszczególnych obywateli, jak i rządy państw. Ponadto, nie wszyscy będą w stanie dostosować się do dynamicznie postępującej rewolucji cyfrowej, wymagającej posiadania kompetencji technologicznych, inżynierskich czy programistycznych, czego konsekwencją może być postępujące wykluczenie cyfrowe jednostek czy całych grup społecznych. W odniesieniu do pracowników cyfrowe technologie mobilne i komunikacyjne, oferujące możliwość większej elastyczności w świadczeniu pracy, mogą oznaczać wzrost zapotrzebowania na stałą dostępność pracowników, nieregularne godziny ich pracy, rozmycie granic między pracą a życiem prywatnym oraz oferowanie niestabilnych form zatrudnienia [5, 9], a zatem skutkować mogą wyższym poziomem stresu, wypaleniem zawodowym, niezadowoleniem z życia oraz rozluźnieniem więzi i izolacją. Z wykorzystaniem nowoczesnych cyfrowych technologii wiążą się również dylematy etyczne związane z tak ważnymi z punktu widzenia człowieka zagadnieniami jak prywatność, sprawczość, autonomia, czy godność [10].

W obliczu wyzwań wynikających z rozwoju i wdrażania technologii cyfrowych, organizacje muszą lepiej zrozumieć, jak zarządzać ryzykiem związanym z nimi i znaleźć etyczny kompas, wskazujący jak działać w sposób odpowiedzialny cyfrowo w stosunku do wszystkich swoich interesariuszy. Stąd też widoczne jest stopniowe rozbudowywanie koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu (Corporate Social Responsibility, CSR) o nowy jej wymiar – Cyfrową Odpowiedzialność Biznesu (Corporate Digital Responsibility, CDR).

Corporate Digital Responsibility (CDR) łączy względy etyczne na poziomie przedsiębiorstwa, jednostki i społeczeństwa, zapewniając społecznie odpowiedzialne zmiany dla coraz bardziej zdigitalizowanych pracowników i społeczeństw. Odnosząc się do etyki biznesu cyfrową odpowiedzialność przedsiębiorstw zdefiniować można jako zbiór wartości i konkretnych norm, które rządzą osądami i decyzjami organizacji w sprawach, które odnoszą się w szczególności do kwestii cyfrowych [11]. U jej podłoża leży przekonanie, że organizacje działające na rzecz rozwoju technologii oraz te, które wykorzystują technologię w swojej działalności, mają obowiązek robić to w sposób, który zasadniczo pozytywnie wpływa na przedsiębiorstwo i wszystkich jego interesariuszy [5]. Koncepcja ta z jednej strony zakłada przeciwdziałanie zagrożeniom płynącym z postępującej cyfryzacji, z drugiej skupia się jednak również na wykorzystaniu płynących z niej szans.

CDR definiowana jako zbiór praktyk i zachowań, które pomagają organizacji korzystać z danych i technologii cyfrowych w sposób odpowiedzialny pod względem społecznym, ekonomicznym, technologicznym i ekologicznym obejmuje cztery zasadnicze komponenty [12]: 

1. społeczną odpowiedzialność cyfrową, dotyczącą relacji organizacji z ludźmi i społeczeństwem. Obejmuje ona takie kwestie jak zapewnienie ochrony danych prywatnych pracowników, klientów i innych interesariuszy, promowanie cyfrowej różnorodności i integracji cyfrowej, czy stosowanie etycznych praktyk społecznych,
2. ekonomiczną odpowiedzialność cyfrową, w której istotnym zagadnieniem są kwestie zastępowania miejsc pracy dla ludzi robotami i innymi technologiami cyfrowymi, lecz także kwestie dzielenia się przez przedsiębiorstwa ze społeczeństwem korzyściami gospodarczymi wynikającymi z digitalizacji (np. poprzez opodatkowanie pracy w środowisku cyfrowym) oraz respektowania praw własności (np. poprzez ograniczanie skali piractwa),
3. technologiczną odpowiedzialność cyfrową, związaną z odpowiedzialnym tworzeniem samych technologii: zapewnieniem etycznego, uczciwego i niedyskryminującego działania tworzonych algorytmów, a także tworzeniem technologii, które nie są szkodliwe dla społeczeństwa,
4. ekologiczną odpowiedzialność cyfrową, znajdującą przykładowo swój wyrazw odpowiedzialnym recyklingu lub utylizacji starego sprzętu komputerowego, czy ograniczaniu zużycia energii elektrycznej.

Coraz więcej firm dostrzega potrzebę kompleksowego włączenia kwestii związanych z cyfryzacją do strategii swojego działania, czego dowodem jest dobrowolne wyznaczanie w przedsiębiorstwach wewnętrznych wytycznych dotyczących radzenia sobie z trudnymi kwestiami wynikającymi z procesów cyfryzacji. Można przewidywać, że w przyszłości cyfrowa odpowiedzialność przedsiębiorstw stanie się wyróżnikiem dla organizacji, zarówno na rynku konsumenckim, jak i pracowniczym, tak jak jest nią dzisiaj społeczna odpowiedzialność biznesu.

---

Literatura

Brynjolfsson, E., McAfee, A. (2017). Machine, platform, crowd: Harnessing our digital future. New York: W. W. Norton & Company, USA.
Wirtz, J., Patterson, P.G., Kunz, W.H., Gruber, T., Lu, V.N., Paluch, S. Martins, A. (2018). „Brave new world: service robots in the frontline”, Journal of Service Management, Vol. 29 No. 5, pp. 907-931. https://doi.org/10.1108/JOSM-04-2018-0119.
Servoz M., AI. (2019). The future of work? Work of the future! On how artificial intelligence, robotics and automation are transforming jobs and the economy in Europe, European Commission.
Deloitte. (2017). The connected worker. Clocking in to the digital age.
Czy sztuczna inteligencja wygra z człowiekiem. Raport programu cyfrowej odpowiedzialności biznesu. Procontent communication, https://topcdr.pl/2019/07/04/wyniki-ogolnopolskiego-raportu-top-cdr-digitally-responsible-company/ (10.07.2020).
Gracel J., Stoch M. (2017). Inżynierowie Przemysłu 4.0. (Nie)gotowi do zmian? Astor Whitepaper.
Ford M. (2015). Rise of the Robots: Technology and the Threat of a Jobless Future, New York, 2015;
Arthur B. (2011). The second economy, McKinsey Quarterly October, 1.
European Agency for Safety and Health at Work. (2019). Broszura Cyfryzacja i bezpieczeństwo i higiena pracy – program badawczy EU-OSHA, https://osha.europa.eu/pl/publications/digitalisation-and-occupational-safety-and-health-osh-eu-osha-research-programme/view (05.07.2020)
Rupniewski M. (2017). Rewolucja cyfrowa jako problem etyczny, Przegląd Nauk Ekonomicznych, red. M. Matejun, PTE Oddział w Łodzi, Łódź.
Lobschat L. et al., Corporate digital responsibility, Journal of Business Research, https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2019.10.00.
Wade M. (2020). Corporate Responsibility in the Digital Era, https://sloanreview.mit.edu/article/corporate-responsibility-in-the-digital-era/ (14.07.2020).