Asymetria informacji, czyli sytuacja, w której jedna ze stron relacji społecznych, rynkowych, publicznych posiada większą wiedzę w zakresie przedmiotu wymiany wartości niż druga strona[1], jest zjawiskiem powszechnie występującym w relacjach od zarania dziejów. Jest też zjawiskiem, które egzemplifikuje znany cytat z komedii J. B. Moliera, w którym pan Jourdain ze zdumieniem odkrył, że całe życie mówił prozą, nic o tym nie wiedząc[2].

Asymetrię informacji w dobie czwartej rewolucji przemysłowej trzeba przyjąć jako założenie bezwarunkowe, z tendencją do pogłębiania, podważając neoklasyczne założenia homo economicus.

Pierwszym powodem pogłębiania asymetrii informacji jest narastanie luki między wykładniczym przyrostem wiedzy i antywiedzy a ograniczoną, stałą percepcją ludzkiego mózgu i zdolnością do przetwarzania informacji. W latach 2000-2018 możliwości obliczeniowe superkomputerów zanotowały 3500% wzrost, a koszty przechowywania danych zmniejszyły się o 99,5%, co doprowadziło do szybkiego wzrostu ilości generowanych przez ludzkość danych: 80% danych w historii świata powstało pomiędzy rokiem 2015 a 2018, a średnio co 2 lata podwaja się moc obliczeniowa komputerów[3]. Znacząco zmniejszył się też koszt przechowywania danych: przechowywanie 1GB danych w roku 1995 kosztowało ok. 10000 USD/rok, w 2018 roku kosztuje 3 centy rocznie[4].

Nie ma wątpliwości, że ilość informacji, w które wyposażono roboty jest większa, niż percepcja ludzkiego umysłu, a sztuczna inteligencja wygrywa z człowiekiem w kwestii przetwarzania informacji, wprowadzając kolejne wymiary relacji związanych z możliwą asymetrią informacji, czyli relacja człowiek-sztuczna inteligencja lub relacje między sztucznymi inteligencjami. Gdyby roboty były uczestnikami rynku, spełnione byłyby w większym stopniu warunki homo oeconomicus i wybór ekonomiczny byłby bardziej racjonalny w rozumieniu założeń neoklasyków. Ale tak (na szczęście) jeszcze nie jest.

Drugim powodem pogłębiania asymetrii informacji jest subiektywny kontekst podejmowania decyzji przez człowieka, który funkcjonuje w określonym systemie aksjonormatywnym, implikującym jego zasady, zdolność do osądu i powinność. Zjawisko to egzemplifikuje schemat przekuwania informacji w mądrość, zaproponowany przez W. Paprockiego, w którym nieustrukturyzowane dane, w procesie zrozumienia relacji przekształcają się w informacje, a te w procesie zrozumienia kontekstu i znaczenia tworzą zasoby wiedzy, które z kolei w wyniku zrozumienia zasad i zdolności osądu tworzą mądrość[5]. Ten schemat jest bliższy koncepcji homo sapiens economicus[6] oraz koncepcji ograniczonej racjonalności Noblisty z 1978 roku, H. A. Simona, który już w roku 1947 dowiódł, że (…)

zdolność ludzkiego umysłu do formułowania i rozwiązywania złożonych problemów jest bardzo mała w porównaniu z rozmiarem problemów, których rozwiązanie jest wymagane dla obiektywnie racjonalnego zachowania w prawdziwym świecie – lub nawet dla rozsądnego przybliżenia do takiej obiektywnej racjonalności[7]. Pierwszą konsekwencją zasady ograniczonej racjonalności jest to, że zamierzona racjonalność wymaga skonstruowania uproszczonego modelu rzeczywistej sytuacji, aby sobie z nią poradzić[8].

Trzecim powodem pogłębiania asymetrii informacji jest wpływ emocji człowieka na podejmowanie decyzji. Na tym tle można zaryzykować tezę, że z punktu widzenia homo spiens oeconomicus skala asymetrii informacji jest w dużym stopniu zależna od skali emocji towarzyszących jego wiedzy, umiejętności selekcji i przetwarzania informacji, kompetencji a także preferowanych wartości. Badania naukowe potwierdzają powszechnie uświadamiany fakt, że w warunkach gospodarki nadmiaru 90-99% zakupów częstego użytku realizowanych jest pod wpływem emocji, impulsu, które niekoniecznie mają logiczne uzasadnienie. Na bazie tych zachowań i stwierdzeń powstał nurt marketingu emocjonalnego, z którego na bazie technologii 4.0 wyłoniły się nowe nurty: neuromarketing, neurologia behawioralna, które opierają się na badaniach mózgu i zrozumieniu nieświadomego wzoru zachowań nabywców, który wywołując emocje, reguluje proces zakupu[9]. Możliwości te implikują swoisty rynek informacji i nowe sposoby manipulacji ich odbiorcą, ponieważ poprzez urządzenia mobilne nabywcy nie tylko są śledzeni, lecz sami ujawniają informacje o sobie w mediach społecznościowych, które mają wartość na rynku informacji. Internet rzeczy daje możliwość identyfikowania i profilowania konsumentów w sposób ciągły, śledzenia ich zainteresowań, poglądów, preferencji, co sprzyja manipulacji decyzyjnej, poprzez wpływ na zachowania i zakupy (na przykład profilowanie spersonalizowanej reklamy). Monitoring i zarządzanie emocjami klientów w procesie zakupu to nowy, rozwojowy obszar dla większości oferentów.

Nowe technologie oparte na neuromarketingu sprawiają, że np. producent t-shirtów X za pomocą skanera do analizy fal mózgowych, śledzi reakcję klientów na obrazy, wyświetlane na ekranie ich smartfona czy komputera, dzięki czemu może zaproponować koszulki ze swojego asortymentu adekwatne do ich emocjonalnych upodobań. Marka kosmetyków Y stworzyła aplikację m-commerce’ową, która pozwala klientom przeszukiwać dostępne produkty w oparciu o ich bieżący nastrój[10]. Na tej podstawie można stwierdzić, że asymetria informacji może być petryfikowana przez zachowania i emocje samych nabywców, potwierdzając w nich paradygmat człowieka emocjonalnego (homo emotionalis). Te nieracjonalności wyjaśniane są na gruncie ekonomii behawioralnej.

Emocje, towarzyszące ludziom, zniekształcają dodatkowo pole decyzyjne a ludzka skłonność do uproszczeń sprawia, że zawężają oni jeszcze bardziej postrzeganie otoczenia i bodźców (np. preferowanie jednego kanału TV czy medium społecznościowego, preferowanie określonego lekarza, serwisanta, doradcy, marki produktu). Dopóki są przekonani o słuszności wyboru, nie podejmują trudu rozważenia innych, być może korzystniejszych alternatyw. Zakupy emocjonalne, dokonywane w warunkach głębokiej asymetrii informacji, nie noszą na ogół znamion poczucia „bycia oszukanym” lecz często towarzyszy im poczucie „bycia szczęśliwym” (często dla obydwu stron transakcji) i to jest jedna z heurystyk ekonomii behawioralnej. Dobrze zatem, że roboty nie decydują o zakupie dóbr wybieralnych, ponieważ w warunkach racjonalnych zakupów większość firm działających w sektorze dóbr wybieralnych, musiałaby zakończyć swoją działalność…

Więcej na temat asymetrii informacji i jej konsekwencji w przygotowywanym artykule pt. Asymetria informacji a czwarta rewolucja przemysłowa.

---

Bibliografia:

[1] Asymetria informacji jest zjawiskiem eksplorowanym przez wielu badaczy. Warto zaznaczyć, że George A. Ackerlof wraz z J. E. Stiglitzem za wkład w analizę rynków cechujących się asymetrią informacji otrzymali w 2001 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii.
[2] Pan Jourdain odkrył to w rozmowie z nauczycielem filozofii: Par ma foi! il y a plus de 40 ans que je dis de la prose, sans que j’en sache quelque chose (fr.) (U licha! już przeszło 40 lat mówię prozą, nic o tym nie wiedząc), J.B. Moliere Mieszczanin szlachcicem.
[3] Ramię w ramię z robotem, jak wykorzystać potencjał automatyzacji w Polsce. (2018). Raport McKinsey&Company, Forbes, https://www.mckinsey.com/pl/~/media/McKinsey/Locations/Europe%20and%20Middle%20East/Polska/Raporty/Ramie%20w%20ramie%20z%20robotem/Rami-w-rami-z-robotem_Raport-McKinsey.pdf (dostęp: lipiec 2020).
[4] https://www.hbrp.pl/b/czwarta-rewolucja-przemyslowa-zmiana-juz-tu-jest-1/2/OmImRGYW (dostęp: lipiec 2020).
[5] Paprocki, W. (2019) Archipelag rozwoju katalizatorem przemian systemowych, w: Dewiacje finansjalizacji. pod red. J. Hausnera i W. Paprockiego,  Warszawa: CeDeWu, Publikacja EKF, Centrum Myśli Strategicznych.
[6] Wach, K.  (2010). Od człowieka racjonalnego do emocjonalnego. Zmiana paradygmatu nauk ekonomicznych. Horyzonty Wychowania t. 9, nr 17.
[7] Simon, H. Administrative Behavior, 1947, p. 198.
[8] Simon, H. (1957). Models of Man: Social and Rational-Mathematical Essays on Rational Human Behavior in a Social Setting. Hardcover. New York, John Wiley & Sons, p. 198.
[9] https://pieknoumyslu.com/marketing-emocjonalny/ (dostęp: lipiec 2020).
[10] https://www.mediafeed.pl/zakupy-pod-wplywem/ (dostęp: lipiec 2020).