Udział płatności bezgotówkowych w transakcjach ogółem stale rośnie zarówno w Polsce jak i w większości krajów na świecie. Według danych NBP 15 lat temu udział płatności bezgotówkowych stanowiły zaledwie 2% wszystkich transakcji detalicznych podczas gdy w 2018 roku udział ten wzrósł do 43%. W 2018 roku blisko 2/3 transakcji bezgotówkowych przeprowadzono za pomocą kart płatniczych.

Wzrost liczby przeprowadzanych transakcji związany był również z dynamicznym rozwojem infrastruktury w tym zakresie. Liczba instytucji akceptujących płatność kartą w mijającej dekadzie uległa potrojeniu. Dodatkowo wprowadzenie technologii zbliżeniowej oraz możliwości korzystania z karty płatniczej za pomocą telefonu zwiększyła łatwość i szybkość dokonywania transakcji. Należy spodziewać się, że zarówno w bieżącym roku jak i w kolejnych latach trend ten się utrzyma a możliwe, że udział transakcji bezgotówkowych będzie rósł z jeszcze większą dynamiką. Rosnąca popularność płatności kartą wynikać będzie nie tylko z wygody ale z zaleceń sanitarnych. W wyniku pandemii wirusa SARS-CoV-2 i możliwości jego rozprzestrzeniania za pomocą m. in. papierowych banknotów rekomenduje się korzystanie z płatności bezgotówkowych wszędzie gdzie jest to możliwe.

Porzucenie gotówki na rzecz karty płatniczej czy przelewu niesie ze sobą wiele korzyści. Ponieważ wszystkie transakcje są dostępne w historii rachunku bankowego stosunkowo łatwo jest kontrolować na co, kiedy i ile wydajemy. Dzięki temu łatwiej zidentyfikować zbędne wydatki czy zacząć regularnie oszczędzać. Deponowanie pieniędzy w banku jest bardziej bezpieczne. W przypadku zgubienia portfela z pieniędzmi szansa na ich odzyskanie nie jest duża. Kartę bankomatową można za to szybko zastrzec a wiele transakcji zawartych po jej zagubieniu lub kradzieży – anulować. Dodatkowo środki pieniężne zdeponowane w banku są zabezpieczone w Polsce przed ryzykiem niewypłacalności banku przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Patrząc z szerszej perspektywy dokonywanie transakcji za pomocą przelewów lub kart płatniczych pozwala w większym stopniu kontrolować przepływ środków pieniężnych w gospodarce. W związku z tym ogranicza to działalność szarej strefy a więc możliwość unikania opodatkowania przez obywateli i przedsiębiorstwa. Zwiększanie transparentności transakcji zwalcza proceder prania pieniędzy pochodzących z przestępstw lub innych nielegalnych źródeł.

Warto zwrócić uwagę, że są na świecie kraje w których już trudno zapłacić gotówką. W Skandynawii, np. w Szwecji, sklepy nie mają obowiązku akceptowania gotówki pomimo tego, że Korona Szwedzka jest oficjalnym środkiem płatniczym. Na drzwiach wielu sklepów wisi tabliczka „cash not accepted”. Szacuje się, że gotówka w obiegu zostanie wyeliminowana w Szwecji już w 2023 roku. Poza Szwecją do światowych liderów ograniczania pieniądza w formie gotówki w obiegu gospodarczym należą Chiny, Wielka Brytania czy Korea Południowa.

Los środków pieniężnych w formie gotówki wydaje się przesądzony. Aktualne jest jednak pytanie, w zależności od kraju, w którym momencie będzie miało to miejsce. Ważne są również konsekwencje takiej decyzji dla obywateli. Wyeliminowanie pieniądza w formie banknotów i monet pozbawia ludzi możliwości pozostawania anonimowym w ramach przeprowadzanych transakcji. Wycofanie gotówki z obiegu wymusza na wszystkich obywatelach posiadanie konta w banku lub deponowania środków pieniężnych w innej formie w instytucji finansowej.

Walka z szarą strefą oraz ograniczanie możliwości prania pieniędzy przez świat przestępczy jest bez wątpienia w interesie społecznym wszystkich obywateli. Niemniej jednak pozbawienie obywateli anonimowości, jaką umożliwia na razie pieniądz w formie gotówki, wywołuje dla nich również pewne negatywne konsekwencje – także dla obywateli działających w dobrej wierze. Obecna Prezes Europejskiego Banku Centralnego, Christine Lagarde, zwróciła uwagę że pełna kontrola instytucji finansowych nad wydatkami swoich klientów pozwala instytucjom analizować ich zachowania konsumenckie oraz ich profilować (z a ng. customer profiling). Na kongresie Singapore Fintech Festival w 2018 roku Prezes Lagarde, w owym czasie szefowa MFW, podała przykład jak taka sytuacja może wpływać na decyzje konsumenckie: „Wyobraź sobie sytuację, w której z analiz banku wynika że osobom często kupującym piwo i mrożoną pizzę towarzyszy wyższe ryzyko niespłacania kredytu hipotecznego niż osobom kupującym ekologiczne brokuły i wodę mineralną. Co możesz zrobić gdy masz ogromną ochotę na piwo i pizzę a jednocześnie nie chcesz obniżyć swojej oceny kredytowej w banku? Dzisiaj wypłacasz gotówkę z bankomatu. A jutro? Czy prywatny system płatniczy sprawi, że wybierzesz brokuły?”

Rozwiązaniem tego dylematu może być wprowadzenie pieniądza cyfrowego przez bank centralny (z ang. central bank digital currency). Powszechny dostęp wszystkich obywateli do rachunków rozliczeniowych prowadzonych w banku centralnym eliminowałoby ryzyko wykluczenia cyfrowego w obszarze finansów tę mniejszość obywateli, którzy jak dotąd nie posiadają konta w banku i nie zamierzają go zakładać. Taki rachunek byłby częścią w pełni cyfrowego systemu płatniczego, a więc pozwalałby na regulowanie zobowiązań obywatela, oraz oferowałby anonimowość stronom transakcji. W sytuacji gdy konsekwencje utrzymywania anonimowości transakcji wywoływałyby więcej negatywnych skutków niż pozytywnych można by z niej zrezygnować. W przypadku gdy środki pieniężne pozostawałaby na rachunkach w banku centralnym, pomimo wprowadzenia pełnej transparentności stron transakcji, pewna anonimowość obywateli mogłaby zostać zachowana. Dotyczy to przede wszystkim profilowania klientów i oceny ich zdolności kredytowej. Bank centralny nie oferując instrumentów kredytowych a jedynie rachunki rozliczeniowe, nie ma powodu dla którego miałby oceniać zdolność kredytową obywateli w ten czy inny sposób.

---

Żródła:

Bank for International Settlements. (2018). Central bank digital currencies. Committee on Payments and Market Infrastructures and Markets Committee.
Bank for International Settlements. (2015). Digital currencies. Bank for International Settlements, Committee on Payments and Market Infrastructures, Basel.
Chin, A. W., Chu, J. T., Perera, M. R., Hui, K. P., Yen, H. L., Chan, M. C., … & Poon, L. L. (2020). Stability of SARS-CoV-2 in different environmental conditions. The Lancet Microbe, 1(1), e10.
Cothern, L (2019), What Countries Are Going Cashless? And Why You Might Want To Consider Going Cashless, Too, moneyunder30.com,
Going Cashless: What Can We Learn from Sweden’s Experience?. Knowledge@Wharton (2018, August 31). Retrieved from https://knowledge.wharton.upenn.edu/article/going-cashless-can-learn-swedens-experience/
Lagarde Ch. (2018), Winds of Change: The Case for New Digital Currency, Speech at Singapore Fintech Festival, November 14, 2018
Narodowy Bank Polski (2019), System Płatniczy w Polsce, Grudzień 2019