Autor

dr inż. Bartłomiej Kabaja

dr inż. Bartłomiej Kabaja

Członek zespołu problemu węzłowego 1.4 Zarządzanie produktem. Katedra Opakowalnictwa Towarów

Neuronauka dla Gospodarki o Obiegu Zamkniętym

Gospodarka o Obiegu Zamkniętym to koncepcja zakładająca takie zarządzanie dostępnymi środkami i surowcami, które pozwala na powtórne wykorzystanie teoretycznie zużytych komponentów i minimalizację ilości odpadów, które w żaden sposób nie mogą już być przetworzone.

Istnieje wiele badań potwierdzających, że Gospodarka o Obiegu Zamkniętym daje długoterminowe i pozytywne rezultaty ekonomiczne, zarówno w skali działania pojedynczych przedsiębiorstw jak i gospodarek narodowych. Analizy danych empirycznych i studia przypadków przeprowadzone w różnych krajach potwierdzają, że model GOZ wiąże się ze znaczną poprawą wydajności wykorzystania posiadanych zasobów.

W obecnej sytuacji niezwykle istotne wydaje się nakłonienie przedsiębiorców do transformacji swoich działań, aby były one jak najbardziej zbliżone do modelu GOZ. Bardzo przydatni w przekonaniu ich do konieczności podjęcia tych decyzji mogą okazać się sami konsumenci. To konsumeci poprzez swoje codzienne wybory mogą nabywać produkty firm działających w modelu GOZ,  tym samym wspierając i rozwijając ich biznes.

customer

Jednak aby tego dokonać niezbędne jest opracowanie systemu znakowania produktów, który dawałby możliwość konsumentom właściwego rozpoznania i nabycia wyrobów i usług zgodnych z modelem GOZ. W dobie nadmiaru treści i nadpodaży produktów dotarcie do konsumenta z konkretną informacją staje się wyzwaniem. W takiej sytuacji jedynym rozwiązaniem wydaje się zastosowanie narzędzi badawczych ze świata neuronauki, które poprzez ich użycie będą mogły przyczynić się do opracowania i wdrożenia skutecznego systemu komunikacji wizualnej wspierającego GOZ.

Neuronauka to interdyscyplinarna dziedzina wiedzy łącząca zainteresowanie związane z działaniem ludzkiego umysłu i ciała pod wpływem różnych bodźców zewnętrznych. W obrębie dziedziny nauk społecznych wykształciły się subdyscypliny, którymi zainteresowani są szczególnie szerokorozumiani ekonomiści, a mianowicie: neuroekonomia, neurozarządzanie czy neuromarketing. U podstaw wszystkich wymienionych gałęzi neuronauki, leży fakt, że  jak wskazują badania, 95% procesów myślowych jest wykonywanych nieświadomo. Wynika to niejako z ekonomiki systemu poznawczego człowieka, który nie koncentruje świadomości na wszystkich bodźcach lecz część z nich jest przetwarzana nieświadomie. Metody neuronaukowe koncentrują się na zgłębieniu procesów zachodzących poza świadomością konsumentów, głównie poprzez precyzyjną obserwację działania układu nerwowego człowieka.

Wyniki prac psychologów nad procesami przebiegającymi podświadomie mają również ogromne znaczenie dla zrozumienia ludzi podczas wyborów konsumenckich. Lepsze poznanie zachowań wpływa na lepsze poznanie konsumenta i dopasowanie oferty dla niego. W omawianym przypadku wiedza ta może pomóc w opracowaniu skutecznego systemu komunikacji związanego z promowaniem produktów i usług zgodnych z założeniami GOZ

Do najbardziej istotnych narzędzi neuronauki należą: funkcjonalny rezonans magnetyczny, elektroencefalografia, eyetracking, facereader czy reakcja skórno-galwaniczna.

Funkcjonalny rezonans magnetyczny jest najbardziej precyzyjną metodą obrazowania mózgu. Poprzez analizę aktywnych neuronów pozwala na określenie obszarów w mózgu zaangażowanych w wykonanie scenariusza badawczego. Urządzenia realizujące pomiar są bardzo precyzyjne i bezpieczne, jednak równocześnie bardzo drogie i skomplikowane w obsłudze. Główną zaletą rezonansu magnetycznego jest możliwość określenia nieświadomej reakcji konsumenta.

Rys. 1. Przykład badania z użyciem rezonansu magnetycznego
Źródło: https://www.focus.pl/artykul/pierwsza-w-kraju-pracownia-naukowa-ze-skanerem-rezonansu-magnetycznego-3t

Elektroencefalografia jest metodą opierającą się na pomiarze aktywności elektrycznej mózgu. Pracujące komórki nerwowe wytwarzają pola elektryczne tzw. fale mózgowe, które mogą zostać zmierzone przy pomocy specjalistycznych detektorów. Elektroencefalograf rejestruje aktywność bioelektryczną mózgu i jej zmiany w amplitudzie i częstotliwości fal. Ponadto określone w badaniach charakterystyki fal mózgowych pozwalają na ich rozpoznanie i przypisanie różnym stanom mentalnym, np. czuwaniu, odprężeniu itp. Ograniczeniem elektroencefalografii jest niska rozdzielczość przestrzenna w określaniu źródeł sygnału elektrycznego.

Rys. 2. Osoba w trakcie badania przy użyciu metody elektroencefalografii
Źródło: http://www.leczsiezdrowo.pl/elektroencefalografia-czyli-badamy-mozg/

Eyetracking to kolejna metoda rodem z neuronauki. W odróżnieniu od wcześniej wymienionych metod, analiza reakcji konsumentów prowadzona z jej użyciem nie dotyczy rejestracji bezpośrednio procesów w mózgu ale ruchu gałek ocznych. Na podstawie zapisu aktywności oczu można określić jakie elementy badanego obrazu, grafiki czy przestrzeni były zauważone lub pominięte przez badanego. Rodzaj obiektów nadających się do użycia eyetrackingu jest bardzo szeroki. Może on być zastosowany w badaniu m.in.: opakowań produktów, stron internetowych, ulotek i plakatów reklamowych, witryn sklepowych, przestrzeni handlowej czy niezwiązanych bezpośrednio z ekonomią, takich obszarów jak architektura miejska czy przestrzeń historyczna. Postęp techniczny dotyczący miniaturyzacji i zwiększenia dokładności urządzeń pozwala na coraz szersze zastosowanie eyetrackingu w badaniach zachowań konsumentów.

Rys. 3. Eyetracking – badanie towarów w miejscu sprzedaży
Źródło: https://www.iot-now.com/2014/05/22/20698-research-meets-real-world-tobii-glasses-2-redefines-wearable-eye-tracking/

Facereader to technika polegająca na rozpoznawaniu emocji pojawiających się podczas reakcji na bodźce u badanych osób. W oparciu o rejestracje ruchu mięśni twarzy, które towarzyszą mimowolnemu i podświadomemu pobudzeniu emocjonalnemu. Analiza reakcji osób badanych na dany bodziec pozwala określić emocje towarzyszące interakcji. Mogą to być: radość, złość, smutek, wstręt, strach, zaskoczenie. Określone stany emocjonalne są rozpoznawane na wskutek analizy zapisu z kamery przez specjalne oprogramowanie komputerowe. Szczególnie zadawalające efekty dają eksperymenty prowadzone przy połączeniu facereadera z eyetrackingiem. Dzięki połączeniu tych dwóch technik bardziej precyzyjnie powiązać można zaobserwowane emocje z konkretnymi obszarami badanego obiektu lub przestrzeni.

Rys. 4. Facereader – analiza zapisu nagrania
Źródło: https://www.vicarvision.nl/products/facereader/

Reakcja skórno-galwaniczna to kolejna z technik, która opiera się na badaniu reakcji organizmu konsumenta pod wpływem określonych bodźców. W tej metodzie przedmiotem analizy jest skóra badanych osób. Pod wpływem emocji aktywność gruczołów potowych powoduje zwiększenie zwilżenia skóry, co z kolei zmniejsza jej opór elektryczny. Pomiar tego parametru pozwala wnioskować o znaczeniu bodźców prezentowanych osobie badanej. Przyjmuje się, że komunikat, który pobudza badanego poprzez zwiększenie aktywności gruczołów potowych zaktywizuje go i zachęci do działania.

Zaprezentowane metody wydają się być doskonałymi narzędziami mogącymi wspomóc opracowywanie systemu komunikacji wizualnej, który oddziaływałby na konsumentów i skłaniał ich ku bardziej proekologicznym wyborom podczas codziennych zakupów. Tym samym to właśnie odpowiednio poinformowani konsumenci wybieraliby produkty, które są wytwarzane w oparciu o model GOZ i wspieraliby przedsiębiorstwa, które zdecydowały się działać w takiej formule.